پارسیگ با پهلوانیگ چه تفاوتهایی دارند؟

تا سالیان درازی از روزگار کهن اسلامی تا چند دهه پیش پنداشته میشد که زبانهای پارسیگ و پهلوانیگ یک زبان بوده و این دگرش ها و ناهمسانیهای لهجه ای یا گویشی این زبانهاست. برای نمونه شادروان استاد معین -که خدایش در بهشتش کناد- پارسیگ را پهلوی ساسانی (جنوبی) و پهلوانیگ را پهلوی اشکانی (شمالی) میداند. این دیدمان و نگرش به این زبانها، تا نسل پس از شادروان استاد معین ادامه داشت تا آنکه پس از واکاویهای زبانشناختی، زبانشناسان این دو زبان را جدا از هم دانستند.

نگرندگی یا مناظره در ادب پارسیگ

یکی از نشانه‌های پویندگی هر زبانی، اندازه بار ادبی و شیوه‌های ادبی آن زبان است. پارسیگ با آنکه زبانی باستانی بشمار می‌رفته ولی دارای ادبی پرمایه و پرباری در برخی زمینه‌ها ست. یکی از زمینه‌هایی که ادب پارسیگ در آن خوش درخشیده است؛ نِگرَندگی یا مناظره است. چکامه(:شعر) درخت آسوریک یکی از نوشته‌های دلکش و زیبای نگرندگی در این زبان است که برایتان بارگذاری می‌نمایم.
و اما داستان درخت آسوریک چیست؟ درخت آسوریک گفتگویی میان دو شهرگانی آن روزگاران یعنی ایرانیان و سامیان است. بز در اینجا نماینده شهرگانی ایرانی و درخت خرما که بانام درخت آشوری(آسوری) شناخته شده؛ نماینده شهرگانی میانرودان است. این چکامه در اصل به زبان پهلوانیگ (پارتی/اشکانی) بوده و سپس به زبان پارسیگ ترجمه شده است؛ باری شمار بسیاری از واژگان و شیوه‌های واگویشی پهلوانیگ در این نوشته بچشم می‌خورد که شماری از اینها را برایتان در زیر آورده‌ام.
روز=rōž  =rōz
-iž = -iz=نیز
از=az = až
پای=pāy=pāδ
در فرسته‌های آینده ددرباره برخی از پرسمان‌ها (:مسائل) نوینی که پس از خواندن نوشته‌ با آن روبرو می‌شوید؛ به بحث و سخن می‌پردازیم

دریافت نوشتار اصلی درخت آسوریگ

دریافت ترجمه درخت آسوریگ (ترجمه احسان طبری)

کالبدشکافی (:آناتومی) در پارسیگ

با اینکه تازیان و گذر زمان خواهان نابودی نوشته‌های پزشکی این زبان بودند؛ لیکن هنوز برخی از مادیان‌هایش برای ما بازمانده‌ است. در فهرست زیر؛ شماری از واژگان کالبدشکافتی این زبان را به شما دوستاران و زبان‌آموزان پارسیگ می‌گزارم. در فرسته‌های آینده درباره بیماری‌های شناخته شده در این زبان نیز به بحث می‌نشینیم

واژاک‌های گاهشماری در زبان پارسیگ

سال📆: sāl
فصل (سال) : āwām 
بهار🌈:wahār
تابستان☀️:hāmīn , tābestān
پاییز☔️:pādēz
زمستان❄️:zam, zamestān
ماه🗓: māh
هفته🗓: haftag
روز🏞: rōz
شب🏙: šab

Pādēz andar Tapūrestān, Ērān

پاییز در تبرستان (مازندران)، ایران

رده‌ها و پایگان کشوری و لشگری در پارسیگ

در زبان پارسیگ درباره بیشتر رده‌ها و مناصب ارتش و درباری آن روزگار سخن رفته است که همین واژگان سپس به تازی ترجمه شدند و ترجمه‌ی آن‌ها به زبان‌ها خاورمیانه رسیده است. برخی از این رده‌ها و پایگان (:مناصب) بدین گونه‌اند:
شاه، حاکم محلی
šāh
پادشاه، شاه توانمند
pādixšāy
فرمانروا
sāstār, framāndār
شاهبانو، ملکه
bāmbišn
شاهزاده
šāhpuhr (برای پسران)
 (برای دختران)šāhduxt, bidaxš
 (همگانی) bagpuhr , baγpuhr
نجیب زاده
ēr , abarmānīg , āsnūdag, āsīndag, āznāwar
خاندان سلطنتی
wāspuhr
فتوا دهنده، وزیر
wizīr , wičēr
نخست وزیر، وزیر اعظم، بالاترین پایه پس از شاه
wuzurg framāndār
دستور، وزیر بسیار توانگر
dastwar
خواجه حرمسرا
šabestānbad
وزیر دربار
darbad, darīgānbad
رئیس تشریفات
andarmān kārān sārdār, niwēdbad, darīgān sālār
ساقی دربار
maydār
مشاور دربار
handarzbad
حکمران بخشی از قلمرو شاهنشاهی ایران
šahrdār
والی، شهربان= ساتراپ
šahrab
ژنرال
spāhbad
ژنرال کشور، امیر کل
Ērān spāhbad
ژنرال پاذوس، پاذوس‌ها یکی از چهار سوی شاهنشاهی ایران در زمان ساسانی بوده‌ است
pāygōsbān
ژنرال منطقه
kustagbad
ارتش جاویدان
pōštīgbān
رئیس ارتش جاویدان
pōštīgbān sālār
فرمانده ارتش جاویدان
hazārbad
مرزبان
marzbān
نگهبان قلعه
dizbad
نگهبان ارگ
argbad
مسئول اسلحه خانه
zēnbad
مسئول اسطبل‌ها (میرآخور)
axwarrbad
دامپزشک اسب‌های سوارکاران
stōr-bizešk
مسئول پشتیبانی ارتش ایران
Ērān hambāragbad
نگهبان گرازها
warāzbad
مسئول شکارگاه‌های شاهنشاهی
naxčīrbad
مسئول آذوقه
grastbad
مسئول زندان
zēndānbad
زندانبان
zēndānīg
فرمانده سواره نظام
aspbed
سواره نظام
aswārān
رئیس یگان فیل‌سوار
pīlbān
دربان، نگهبان کاخ، قاپوچی
barbad
مرزبان‌ ارمنستان و گرجستان
bidaxš
مرزبان خراسان و مشرق ایران
kanārag
مرزبان میانرودان (بین‌النهرین) در مغرب ایران
mehmōγān , mesmōγān
سردار پیاده نظام
pāygān sālār
پیاده‌نظام
pāygān
سرباز
laškarīg
مسئول یگان دریایی
nāwbad
شورای خواص
wuzurgān
شورای عوام
āzādān
امور مالیه، کشاورزی، صنعت، تجارت و دارایی
wāstaryōšān
وزیر امور مالیه، کشاورزی، صنعت، تجارت و دارایی
wāstaryōšbad
خزانه‌دار
ganzwar, ganǰwar
دیوان ، اداره
dēwān
دبیر یا منشی عضوی از دیوان دربار ساسانی است؛ در دربار ساسانی دبیران بسیار ارزشمند بودند زیرا خواندن و نوشتن در ایران از ارزش بسیار بالایی برخوردار بوده است. دبیران دارای پایه‌ای هم‌تای وزیران دربار داشته‌اند
dibīr
دبیر کل، منشی باشی دربار
Ērān dibīr
منشی عدلیه
dād dibīr
منشی عواید شاهنشاهی
šahr āmār dibīr
منشی عواید درباری
kadag āmār dibīr
منشی خزانه شاهنشاهی
ganǰ āmār dibīr
منشی اسطبل‌های شاهنشاهی
āxwar āmār dibīr
منشی آتشکده‌های شاهنشاهی
ātaxš āmār dibīr
منشی امور خیریه
rawāngān dibīr
مسئول بایگانی
māyagānbad
موبد؛ روحانی ساده در کیش زرتشتی
mōwbad
رئیس روحانیون دربار
mōwbadān mōwbad
قاضی
dādwar
رئیس اصناف و تجار
hūtaxšbad
رئیس بازاریان
wazārbad

فرگرد بیست و یکم شایست و ناشایست

شایست و نشایست (šāyist nē šāyist) یکی از مادیان های پارسیگ در زمان پیشا-اسلامی است. این نوشته دارای ۲۳ فرگرد (fragard) یا فصل است که در هر فرگردی به بررسی یکی از احکام دین زرتشتی میپردازد. شیوایی نوشتار و سادگی آن میتواند یاریهای سودمندی را در راستای زبان آموزی پارسیگ برایتان به ارمغان آورد
در این فرسته ما به فرگرد ۲۱ میپردازیم که درباره اندازه گیری سایه ساعت آفتابی برای مشخص شدن زمان درست نمازهای شبانروزی زرتشتیان است. گفتنی است که در این فرگرد ما با چند واژاک اخترشناختی و یکای اندازه‌گیری درازا آشنا خواهیم شد که جداگانه درباره یکایکشان به بحث و سخن می‌نشینیم.

---

واژگان💯:

♋️karzang
خرچنگ، برج خرچنگ، سرطان، برابر تیرماه
šēr♌️
شیر، برج شیر، أسد، برابر امردادماه
hōšag♍️
خوشه، برج خوشه، سنبلة، برابر شهریورماه
tarāzūg♎️
ترازو، برج ترازو، میزان، برابر مهرماه
gazdum♏️
کژدم، برج کژدم، عقرب، برابر آبان‌ماه (نکته: به پارسیگ این جاندار را کَزدُم یعنی دارنده دم گزنده می‌نامند ولی در پارسی آن را کژدم به معنای دم کج می‌خوانند)
♐️nēmasp
نیم‌اسب، برج نیم‌اسب/کماندار، رامی/ قوس، برابر آذرماه
wahīg♑️
بَهی، برج بهی/ بزغاله، جَدی، برابر دی‌ماه
dōl♒️
دول، برج دول/دلو/ آبکش، دلو، برابر بهمن‌ماه
māhīg♓️
ماهی، برج ماهی/ ماهیان، حوت، برابر اسفندماه
warrag♈️
برّه، برج بره، حَمَل، برابر فروردین‌ماه
gāw♉️
گاو، برج گاو، ثور، برابر اردیبهشت‌ماه
dōpahikar♊️
دوپیکر، برج دوپیکر، جوزاء ،برابر خردادماه
nēmrōz🔆
نیمروز، ظهر
panǰ-ēk🕑
یک پنجم، پنج‌یک
sē-ēk🕓
یک سوم، سه‌یک
gām ī dō pāy👣
گام دوپای، یکی از یکاهای روزگار ساسانی است و برابر ۵ فوت دانسته شده
gām👟
گام، یکی از یکاهای روزگار ساسانی است و برابر ۱۲ اینچ دانسته شده
axar✨
اختر، ستاره، برج، صورت فلکی. در نوشته‌های پارسیگ بیشتر به معنای برج و صورت فلکی است تا ستاره

پژوهشی درباره کارواژه‌های پارسیگ و فارسی نو

یکی از ویژگی‌های زبان پارسیگ توانایی بی‌مرز در ساختن کارواژه (:فعل) است. پیشوندها و ساخت‌های کارواژه‌ای ساده ولی راه‌انداز و کارگر منجر شده که پارسیگ از دید شمار کاروا‌ژه‌ای بی‌همتا باشد و بتوان آن شیوه‌های کارواژه‌سازی را الگویی برای پارسی نو در نظر داشت. گفتار (:مقاله‌) زیر به بررسی این توانایی می‌پردازد. امیدوارم که از آن خوشتان بیاید. این گفتار را می‌توانید از پیوند زیر دریافت نمایید

دریافت پژوهشی درباره کارواژه‌های پارسیگ و فارسی نو

پژوهشی درباره واژگان عالمانه زبان پارسیگ

واژگان عالمانه یا دانشورانه؛ واژگانی هستند که تنها در نوشته‌های دانشی و خرددوستی (:فلسفی) و چَم‌ْگویی (:منطقی) یافت می‌شوند. این واژگان بیشتر دارای دیسه‌ها و واگویش‌های کهن هستند. برای نمونه کارواژه‌ی یَشْتْن (yaštan) که دیسه‌ی کهن واژه جشن در زبان‌های ایرانی میانه و نو است برای جشن گرفتن و شادی کردن و ستودن آمده است. در پیوند زیر یکی از پژوهش‌های خوب درباره واژگان عالمانه در زبان فارسی نوین شاهنامه فردوسی است.

دریافت پژوهشی درباره واژگان عالمانه

میوه‌ها، سبزی‌ها و گیاهان در زبان پارسیگ

میوه🍏
mēwag, bar
گیاه🌱
urwar, gyāw, gyāh
درخت🌳
dār, draxt
ادویه🍱
abzār
سیب🍎
sēb
گلابی🍐
umrōd
موز🍌
mōz
هندوانه🍉 (بعدها نام خربزه برای میوه‌ای که امروز بدان نامور و شناساست، تغییر یافته ست)
xarbīzag
انگور🍇
raz, angūr
حنظل🍈 (هندوانه ابوجهل)
kapast, kabast, kawast
آلو🍑
ālūg
هلو🍑
šiftālūg
انجیر
anǰīr
بِهْ
bēh
توت🍓
tūt
خرما
xormā
شفتالو
šaftālūg
زردآلو
zardālūg
سنجد
sernǰid
نارگیل
anārgēl
انار
anār
بادنجان=بادمجان
wātangān(?)
خیار🥒
xyār
جو
ǰaw
گندم🌾
gandum
برنج🍚
brinǰ
باقالا=باقالی
girgir
عدس
winūg
نخود
naxōd
غله🌾
ǰōrdā, ǰordā
فلفل🌶
pelpel
دارچین
dārčīn
زعفران
kurkum, zarparān (?)
پیاز
payāz, sōx (?)
زردچوبه
zardčōbag
سوسنبری☘️
sīsīmbar
تره☘️
gandanāg, tarrag
ریحان🌿
spahrm, ispahram, sparγam
ریشبز= افدرا☘️
hōm
اسفناج🍀
spanāg
گشنیز🍀
gašnīz
نعنا🌿
nānūg
کرفس🍃
karafs
زردک🥕
zardak
کنجد
kunǰid
زیتون🥃
zayt
پسته
pistag
بادام
wādām
فندق
pondik
گردو
gōz
بلوط
balūt

شمارگان در زبان پارسیگ

شماره‌ها در زبان پارسیگ همچون فارسی نو ست لیکن برخی از قاعده‌های فارسی مانند نون میانی را دربرندارد. نون میانی واجی است که در برخی نام‌های شمارگان دهگانی بکار برده می‌شود مانند سینزده (sīnzdah-در گویش اسپهانی)، شانزده (šānzdah- در فارسی نو) و نونزده (nūnzdah-در گویش اسپهانی). از اینرو شیوه صرف آن‌ها همچون یکان‌هاست. و اما شمارگان به پارسیگ:
شماره🔢
ōšmār , mar , marag, sāg, ōšmārag
شمردن#️⃣
ōšmurdan , ōšmārēn
حساب کردن
āmār , ōšmārag, āmārišn
دانش حساب
Ōšmārišn , Ōšmār
شمارگان عادی
یک1️⃣
ēk, ēw, ē
دو2️⃣
dō
سه3️⃣
sē
چهار4️⃣
čahār
پنج5️⃣
panǰ
شش6️⃣
šaš
هفت7️⃣
haft
هشت8️⃣
hašt
نه9️⃣
nō
ده🔟
dah
یازده
yāzdah
دوازده
dwāzdah
سیزده
sēzdah
چهارده
čahārdah
پانزده
pānzdah
شانزده
šāzdah
هفده
haftdah
هژده
hašdah
نوزده
nōzdah
بیست
wīst
بیست و یک
wīst ud ēk
بیست و دو
wīst ud dō
سی
sīh
چهل
čehel
پنجاه
panǰāh
شست (شصت)
šast
هفتاد
haftād
هشتاد
haštād
نود
nawad
سد (صد)
sad - ē sad
سد و یک
sad ud ēk
سد و یازده
sad ud yāzdah
سد و سی و شش
sad ud sīh ud sē
دویست
dō sad
سیسد (سیصد)
sē sad
چهارسد (چهارصد)
čahār sad
هزار
hazār
یکهزار
ēk hazār- ē(w) hazār
یکهزار و یک
ē hazār ud ēk
یکهزار و سیسد و شست و پنج
ē hazār ud sē sad ud šast ud panǰ
دوهزار
dō hazār
سه‌هزار
sē hazār
سدهزار (صدهزار) = بیور
bēwar
شمارگان ترتیبی
به مانند فارسی با پسوند ـُم (-um) شمارگان به دیسه ترتیبی درمی‌آیند. ولی چهار شماره نخست در دیسه‌های باستانی‌تری هستند و از این قانون پیروی نمی‌کنند
نخست= یکم🥇
naxust(ēn) ,fradum, fratum, nazdist
دوم=دیگر🥈
dudīgar, didum
سوم=سه‌دیگر🥉
sidīg(ar), sēdīg(ar)
چهارم🎖
tasum, čahārum
پنجم🏅
panǰum
یازدهم
yāzdahum
بیست و یکم
wīst ud ēkum
هزار و ششم
hazār ud šašum
همچنین در تاریخ‌نگاری ایرانی از واژه‌ای بنام «سَخْت» (saxt) استفاده می‌شده که به مانند همین پسوند کار می‌کرده است. این پسوند در سنگنبشته‌های هخامنشیان، اشکانیان، سکایی‌های تُمْشُق، سغدی‌ها و ساسانیان به فراوانی بکار گرفته شده است. برای نمونه
چهاردهم
čahārdah saxt
شمارگان برخه‌ای (کسری)
با افزودن واژه ēk پس از شماره آن را پدید می‌آرند.
نیم
nēm
یک سوم=سیک
sē ēk
یک چهارم=چارک
čahār ēk