واژگان عالمانه یا دانشورانه؛ واژگانی هستند که تنها در نوشته‌های دانشی و خرددوستی (:فلسفی) و چَم‌ْگویی (:منطقی) یافت می‌شوند. این واژگان بیشتر دارای دیسه‌ها و واگویش‌های کهن هستند. برای نمونه کارواژه‌ی یَشْتْن (yaštan) که دیسه‌ی کهن واژه جشن در زبان‌های ایرانی میانه و نو است برای جشن گرفتن و شادی کردن و ستودن آمده است. در پیوند زیر یکی از پژوهش‌های خوب درباره واژگان عالمانه در زبان فارسی نوین شاهنامه فردوسی است.
دریافت پژوهشی درباره واژگان عالمانه
میوه🍏
mēwag, bar
گیاه🌱
urwar, gyāw, gyāh
درخت🌳
dār, draxt
ادویه🍱
abzār
سیب🍎
sēb
گلابی🍐
umrōd
موز🍌
mōz
هندوانه🍉 (بعدها نام خربزه برای میوه‌ای که امروز بدان نامور و شناساست، تغییر یافته ست)
xarbīzag
انگور🍇
raz, angūr
حنظل🍈 (هندوانه ابوجهل)
kapast, kabast, kawast
آلو🍑
ālūg
هلو🍑
šiftālūg
انجیر
anǰīr
بِهْ
bēh
توت🍓
tūt
خرما
xormā
شفتالو
šaftālūg
زردآلو
zardālūg
سنجد
sernǰid
نارگیل
anārgēl
انار
anār
بادنجان=بادمجان
wātangān(?)
خیار🥒
xyār
جو
ǰaw
گندم🌾
gandum
برنج🍚
brinǰ
باقالا=باقالی
girgir
عدس
winūg
نخود
naxōd
غله🌾
ǰōrdā, ǰordā
فلفل🌶
pelpel
دارچین
dārčīn
زعفران
kurkum, zarparān (?)
پیاز
payāz, sōx (?)
زردچوبه
zardčōbag
سوسنبری☘️
sīsīmbar
تره☘️
gandanāg, tarrag
ریحان🌿
spahrm, ispahram, sparγam
ریشبز= افدرا☘️
hōm
اسفناج🍀
spanāg
گشنیز🍀
gašnīz
نعنا🌿
nānūg
کرفس🍃
karafs
زردک🥕
zardak
کنجد
kunǰid
زیتون🥃
zayt
پسته
pistag
بادام
wādām
فندق
pondik
گردو
gōz
بلوط
balūt
شماره‌ها در زبان پارسیگ همچون فارسی نو ست لیکن برخی از قاعده‌های فارسی مانند نون میانی را دربرندارد. نون میانی واجی است که در برخی نام‌های شمارگان دهگانی بکار برده می‌شود مانند سینزده (sīnzdah-در گویش اسپهانی)، شانزده (šānzdah- در فارسی نو) و نونزده (nūnzdah-در گویش اسپهانی). از اینرو شیوه صرف آن‌ها همچون یکان‌هاست. و اما شمارگان به پارسیگ:
شماره🔢
ōšmār , mar , marag, sāg, ōšmārag
شمردن#️⃣
ōšmurdan , ōšmārēn
حساب کردن
āmār , ōšmārag, āmārišn
دانش حساب
Ōšmārišn , Ōšmār
شمارگان عادی
یک1️⃣
ēk, ēw, ē
دو2️⃣
dō
سه3️⃣
sē
چهار4️⃣
čahār
پنج5️⃣
panǰ
شش6️⃣
šaš
هفت7️⃣
haft
هشت8️⃣
hašt
نه9️⃣
nō
ده🔟
dah
یازده
yāzdah
دوازده
dwāzdah
سیزده
sēzdah
چهارده
čahārdah
پانزده
pānzdah
شانزده
šāzdah
هفده
haftdah
هژده
hašdah
نوزده
nōzdah
بیست
wīst
بیست و یک
wīst ud ēk
بیست و دو
wīst ud dō
سی
sīh
چهل
čehel
پنجاه
panǰāh
شست (شصت)
šast
هفتاد
haftād
هشتاد
haštād
نود
nawad
سد (صد)
sad - ē sad
سد و یک
sad ud ēk
سد و یازده
sad ud yāzdah
سد و سی و شش
sad ud sīh ud sē
دویست
dō sad
سیسد (سیصد)
sē sad
چهارسد (چهارصد)
čahār sad
هزار
hazār
یکهزار
ēk hazār- ē(w) hazār
یکهزار و یک
ē hazār ud ēk
یکهزار و سیسد و شست و پنج
ē hazār ud sē sad ud šast ud panǰ
دوهزار
dō hazār
سه‌هزار
sē hazār
سدهزار (صدهزار) = بیور
bēwar
شمارگان ترتیبی
به مانند فارسی با پسوند ـُم (-um) شمارگان به دیسه ترتیبی درمی‌آیند. ولی چهار شماره نخست در دیسه‌های باستانی‌تری هستند و از این قانون پیروی نمی‌کنند
نخست= یکم🥇
naxust(ēn) ,fradum, fratum, nazdist
دوم=دیگر🥈
dudīgar, didum
سوم=سه‌دیگر🥉
sidīg(ar), sēdīg(ar)
چهارم🎖
tasum, čahārum
پنجم🏅
panǰum
یازدهم
yāzdahum
بیست و یکم
wīst ud ēkum
هزار و ششم
hazār ud šašum
همچنین در تاریخ‌نگاری ایرانی از واژه‌ای بنام «سَخْت» (saxt) استفاده می‌شده که به مانند همین پسوند کار می‌کرده است. این پسوند در سنگنبشته‌های هخامنشیان، اشکانیان، سکایی‌های تُمْشُق، سغدی‌ها و ساسانیان به فراوانی بکار گرفته شده است. برای نمونه
چهاردهم
čahārdah saxt
شمارگان برخه‌ای (کسری)
با افزودن واژه ēk پس از شماره آن را پدید می‌آرند.
نیم
nēm
یک سوم=سیک
sē ēk
یک چهارم=چارک
čahār ēk
